BABEL (wieża).

Księga Rodzaju (XI, 1-9) powiada: „A ziemia była jednego języka i tejże mowy.., I gdy szli od wschodu słońca, naleźli pole na ziemi Senaar i mieszkali na niem. I rzekli jeden do bliskiego swego... Pódźcie zbudujemy sobie.... wieżę, którejby wierzch dosięgnął do nieba... I zstąpił pan... i rzekł: oto jeden jest lud i jeden język wszystkim: a poczęli to czynić i nie przestaną od myśli swych, aż je skutkiem wypełnią... przeto, pójdźcie... a pomieszajmy tam język ich, aby nie słyszał żaden głosu bliźniego swego. Y tak rozproszył je Pan z owego miejsca po wszystkich ziemiach i przestali budować miasta. Y przełoż nazwa-no imię jego Babel, iż tam pomięszany jest język wszystkiej ziemi..." Dla dzisiejszych krytyków, opowiadanie powyższe jest tylko mytem; lecz w Babilonii, która była świadkiem śmiałego przedsięwzięcia pierwotnych ludów, pozostała tak żywa pamięć wieży Babel, że niepodobna zaprzeczyć historycznego jej istnienia.

Rozważmy przede wszystkiem następujące świadectwa z przeszłości: 1-o. Berozyusz, współczesny Aleksandrowi W. kapłan Bela, napisał „Historyę babilońską," w której opowiada dzieje wieży Babel. Toż samo poświadcza Abyden1, współczesny Ptolomeuszowi kapłan egipski. Opowiadanie to jest tak zgodne z Biblią, że tacy racyonaliści jak Renan sądzili, iż Berozyusz zaczerpnął swą opowieść nie z tradycyi narodowej, lecz z Księgi Rodzaju. Przypuszczenie to jednak nie da się utrzymać. Za czasów Berozyusza żydzi chaldejscy nie posiadali tak szerokich wpływów, jakie im przypisują; wielkie szkoły babilońskie były w pewnym rozkwicie i w posiadaniu wszystkich narodowych dokumentów; wreszcie, wszystkie wynalezione pomniki wykazują nadzwyczaj drobiazgową dokładność Berozyusza i jego stały zwyczaj posiłkowania się źródłami rodzimemi. 2-o. Znaleziona przez Smith'a płyta z pismem klinowem na pozostałym z całości odłamie zawiera zdania, które najprawdopodobniej odnoszą się do wieży Babel. Widzimy tam Bela, ojca bogów, rozgniewanego na tych, co budowali Babilon, i „przesławną" wieżę; w gniewie swym pomieszał on maluczkich i wielkich na murze... dla ukarania ich podczas nocy nie pozostawił żadnych resztek... By pomieszać ich języki, odwrócił twarz swoją, rozkazał, a zamiary ich zostały pomieszane." Ostatni zwłaszcza wyraz jest ten sam, którego używa Biblia bâlal. 3-o. Tradycya wskazuje nawet miejsce, gdzie stała wieża Babel, a mianowicie w Birs-Nimrud (wieża Nemroda), na południo - zachód od Babilonu. Znajduje się tam do dziś dnia mnóstwo niekształtnych ruin, złożonych z wypalanych cegieł, (co zgadza się z opowiadaniem Księgi Rodzaju) i stanowiących prawdziwe wzgórza.

Nabuchodonozor2 odnowił tę budowlę i rozkazał wyryć na niej napis, który najzupełniej stwierdza podanie o miejscu wieży Babel: „mówimy o tej tu... budowli: świątynia siedmiu Świateł ziemi...3 zbudowana została przez najstarożytniejszego króla; dał on jej czterdzieści dwie miary rolne, lecz nie wyprowadził jej do wierzchu. Od dni potopu opuszczono ją, nie zatamowawszy jego rezerwoarów wodnych; to też deszcze i burza roztrąciły budowlę z surowych cegieł, połupały cegłę paloną z powierzchni murów.... Ja ściągnąłem rękę do odbudowania wieży... jak ona miała być w czasach odległych, tak ja szczyt jej wyniosłem." Napis ten z podaniem zgodny, dozwala przypuszczać, że wzniesiona ponownie przez Nabuchodonozora wieża była wieżą Babel, a tem samem potwierdza opowiadanie biblijne. Jednakże dla dokładności powiedzieć musimy kilka wyrazów o wielu zarzutach czynionych biblijnemu opowiadaniu.

  1. Jakim sposobem, powiadają, wszyscy ludzie zgromadzać się mogli na dolinie Sennaar? Odpowiadamy na to, że aczkolwiek ogólne przekonanie przypuszcza, iż wszyscy ludzie zgromadzili się na dolinie Sennaar, to przecież tekst Księgi Rodzaju bynajmniej nie narzuca nam tego mniemania, owszem, całość biblijnego opowiadania zdaje się nawet sprzyjać przeciwnemu zdaniu. I w samej rzeczy, historyę wieży Babel poprzedza tablica etnograficzna, która tym sposobem zdaje się wskazywać, że rozdział między dziećmi Noego musiał nastąpić niezadługo po potopie; co więcej, budujący wieżę Babel przybyli ze wschodu (Rodz. XI, 2) i z konieczności zostawiać musieli po drodze swoje rodziny; zarzut zatem, jak widać, nie ma znaczenia wobec tej opinii. Co się zaś tyczy ogólnego przekonania o zgromadzeniu wszystkich ludzi na dolinie Sennaar, to nie jest ono bezwzględnie niemożliwe, a z drugiej strony, nie wyklucza faktu zostawiania po drodze przez potomków Noego więcej lub mniej licznych swych rodzin.

  2. Myślano, że przynajmniej w etymologii wyrazu Babel, wyprowadzanego przez Genezę od wyrazu „balal," na pamiątkę pomieszania jezyków, będzie można błąd jakiś wykazać. A. Maury w wyrazie tym widzi tylko tłómaczenie, ukute już po wypadku, i tłómaczy Babel przez „brama Ilu" czyli „brama Boga." Ale to Maury się myli, a nie Mojżesz. Bo rzeczywiście żadnemu hebrajczykowi do głowyby nawet nie przyszło wyprowadzać Babel od balal; w hebrajskim bowiem języku tworzono rzeczowniki przez powtórzenie dwóch spółgłosek, należących do źródłosłowu wyrazu, a przeto rzeczownik uformowany od słowa balal byłby bilbal, a nie babel. W assyryjskim zaś przeciwnie, trzeba było tylko podwoić pierwszą zgłoskę źródłosłowu czasownika, by otrzymać rzeczownik; i to w tym właśnie języku od słowa balal, można było uformować rzeczownik Babel. 2-o. Alexander Polyhistor, który skracał Berozyusza, nazwie Babel przyznaje tę samą etymologię, co Mojżesz. 3-o. Zresztą, obie powyższe etymologie dają się ze sobą pogodzić; jest dużo miast na wschodzie, które, posiadając od dawna swe nazwy, starały się im z czasem nadać jakieś sławne tłómaczenie: rzecz przeto i w tym razie bardzo prawdopodobna, że babilońscy pisarze chcieli na miejsce niemiłej im etymologii nazwy ich stolicy, postawić inną, więcej szlachetną, jaką byłaby np. nazwa „bramy Boga." I przeciwnie, z tych samych względów nieprawdopodobną jest rzeczą, aby tę ostatnią nazwę babilończycy chcieli zamienić na nazwę „pomieszania." Pierwszeństwo zatem i pod względem czasu i pod względem logiki ma etymologia, nadana wieży Babel przez Mojżesza. A przy tem jeszcze i to dodać trzeba, że ściśle biorąc, można przypuścić, iż nazwa Babilonu istniała już przed budową wieży Babel, i że nazwie tej nadano nowe znaczenie dopiero po pomieszaniu języków. Z tego zaś trudno chyba byłoby wyciągnąć argument przeciw prawdomówności Mojżesza. 3-o. Sam fakt pomieszania języków dał sposobność do rozmaitych zarzutów, które warto rozpatrzyć w oddzielnym artykule (ob. art. Języki).

Prw. dzieła: Vigouroux: „Bible et les deconvertes modernes,” t. I. Manuel bibl. t. I. - Oppert: „Expédition en Mésopotamie t. I.- Fr. Lenormant: „Manuel d'Histoire anc. de l'Orient; Hist. anc. de l'Orient.” t. I; „Essai de commentaire de Bérose.” — X. Zaborski: „Źródła historyczne Wschodu.” Kraków, 1888.

Footnotes

  1. Migne. Patrol. Graeca. XIX, 16 coll.—Euzeb. Chronic. Armen (tamže). ↩

  2. Sir H. Rawlinson w fundamentach wzgórza wynalazł podobne do głowy cukru walce, których napisy obznajmiają nas z dziejami tej budowli. ↩

  3. „Zigurat Bab-Ilu.” Ob. Oppert: „Etudes assyriennes,” Journal asiatique, 1857, X, 220. ↩